HET MONUMENT
Vorm en materiaal
Het monument in de Knilles Wytseswei in Sumar (Suameer) (gemeente Tytsjerksteradiel) is een omgekeerde, leeglopende melkbus van roestvrij staal, geplaatst op een gemetseld voetstuk. Op het voetstuk is een ijzeren gedenkplaat bevestigd.
Tekst
De vertaling van de Friese tekst op de gedenkplaat luidt:
‘DIT GEDENKTEKEN IS OPGERICHT
NAAR AANLEIDING VAN
DE MELKSTAKING APRIL / MEI 1943
TER HERINNERING AAN HEN
DIE ZIJN GESNEUVELD IN DE STRIJD
VOOR VRIJHEID EN RECHT.
OPDAT WIJ RECHT EN VRIJHEID
ZULLEN BESCHERMEN’.
DE GESCHIEDENIS
Het monument in de Knilles Wytseswei herinnert de inwoners van Sumar (gemeente Tytsjerksteradiel) aan de Melkstaking van 1943.
Op 29 april 1943 vaardigde de bezetter het bevel uit dat de voormalige Nederlandse militairen in krijgsgevangenschap zouden worden weggevoerd. Als reactie hierop braken overal in het land stakingen uit. Op het Friese platteland kregen de acties de vorm van een melkstaking. De boeren leverden geen melk meer aan de fabriek of bussen werden van de melkwagen gegooid. Vanuit verzetskringen werd echter spoedig aangedrongen de melkstaking te beëindigen, want ‘Höhere SS- und Polizeiführer’ Hanns Albin Rauter had het politiestandrecht afgekondigd voor vier provincies, waaronder Friesland. Militaire rechtbanken konden na een summier onderzoek doodvonnissen vellen, die vaak onmiddellijk werden voltrokken. Dit standrecht was voor de bezetter een effectief middel om de bevolking te intimideren. Ook werd er een avondklok ingesteld.
Op 4 mei 1943 reed een Duitse overvalswagen naar de boerderij van Freerk Wijma en de inzittenden omsingelde het erf. Wijma werd gevraagd of hij die morgen melk aan de fabriek had geleverd. Wijma antwoordde ontkennend en verklaarde de avondmelk wel te zullen leveren. Toen Wijma weigerde mee te gaan naar Leeuwarden, gaf de commandant het bevel om de jonge boer neer te schieten. De volgende dag werd de melkstaking in Sumar beëindigd. In de vroege morgen van 6 mei werd Wijma in alle stilte in het dorp begraven.
Oprichting
De oprichting van het gedenkteken is een initiatief van het bestuur van de Vereniging voor Dorpsbelangen Sumar.
Onthulling
Het monument is onthuld in 1996.